Loreto - Sanktuarium Świętego Domku
„Święty Dom w Loreto, pierwsze sanktuarium o znaczeniu międzynarodowym poświęcone Najświętszej Maryi Pannie, przez wiele wieków prawdziwe serce Maryjne chrześcijaństwa" (Jan Paweł II), według starej tradycji, współcześnie potwierdzonej przez odkrycia historyczno-archeologiczne przechowuje dom nazaretański Niepokalanej.
Ziemskie mieszkanie Maryi składało się dwóch pomieszczeń: groty wykutej w skale (czczonej do dzisiaj w bazylice Zwiastowania w Nazarecie) i części dobudowanej z kamienia, przylegającej do skalnej ściany (rys 2). Według tradycji, w roku 1291, kiedy krzyżowcy zostali ostatecznie wyparci z Palestyny tracąc ostatnią twierdzę-port Akkon, domurowana część domu Maryi została przeniesiona przez aniołów najpierw do Trsatu (dzisiejsza Chorwacja) a następnie, 10 grudnia 1294 roku, do Loreto. Obecnie, na podstawie dokumentów archiwalnych, studiów filologicznych i ikonograficznych, oraz wykopalisk archeologicznych dokonanych Nazarecie i pod Św. Domkiem w Loreto, coraz bardziej utwierdza się hipoteza, że kamienie, z których zbudowany jest Św. Domek zostały przywiezione do Loreto statkiem przez rodzinę Aniołów (De Angelis), rządców Epiru. Odnaleziony niedawno dokument z września 1294 roku podaje, że Nicefor Anioł, despota Epiru, dał w posagu swojej córce Ithamar, wychodzącej za mąż za Filipa z Taranto, syna Karola II, króla Neapolu, oprócz wielu różnych dóbr także: "święte kamienie wyniesione z Domu Naszej Pani, Dziewicy, Matki Bożej".
Znaleziono też, zamurowane wśród kamieni Św. Domku, 5 krzyży z czerwonego materiału należące do krzyżowców lub, co bardziej prawdopodobne, do członków jednego z zakonów rycerskich, które w średniowieczu broniły Ziemi Świętej. W tym samym miejscu znaleziono skorupy strusiego jaja. Symbolizowało ono kiedyś w Palestynie tajemnicę Wcielenia. Jest faktem, że Św. Domek, tak ze względu na swoją strukturę jak i materiał budowlany (kamień), jest zjawiskiem obcym dla tutejszej kultury i miejscowych zwyczajów budowlanych. Ponadto porównanie techniczne Świętego Domku z Grotą w Nazarecie wykazały, że stanowiły one kiedyś jedną całość.
Potwierdza tradycję, także współczesne studium o sposobie obróbki kamieni z których jest zbudowany Św. Domek, tj. na sposób Nabatejczyków, rozpowszechniony w Galilei w czasach Chrystusa (rys. 1). Wielkie znaczenie mają także znaki znajdujące się na kamieniach a wyryte, zdaniem ekspertów, przez chrześcijan pochodzenia żydowskiego i bardzo podobne do znajdujących się w Nazarecie (rys. 3).
Święty Domek składa się z trzech ścian. Ścianę wschodnią, teraz zastąpioną ołtarzem, stanowiła skała z grotą, która znaj-duje się w Nazarecie (rys. 2). Ściany mają około 3 m wysokości, postawione są na starożytnej drodze i nie mają fundamentów. Powyżej 3 m dołożono cegły, aby Domek dostosować lepiej do kultu. Marmurowa obudowa Św. Domku została zrealizowana na rozkaz papieża Juliusza II według projektu Bramantego (1507 r.). Wykonali ją znani artyści włoskiego Odrodzenia.
BAZYLIKA: jej budowa została zapoczątkowana w 1469 r. według projektu nieznanego autora w stylu późno-gotyckim. Absydy, które zostały wzniesione według projektu Giuliano da Maiano nadają bazylice kształt kościoła-twierdzy. Front bazyliki zaprojektował G. Boccalini a ozdobiony został według projektów G.B. Gioldiego i L. Venturiego w 1587 r. Na drzwiach bazyliki, wykonanych z brązu, umieszczono sceny biblijne. Drzwi główne są dziełem braci Lombardo (1610 r.), drzwi z prawej strony wykonał C. Calcagni (1610 r.), z lewej T. Vergelli (1596 r).
WNĘTRZE BAZYLIKI ma kształt krzyża łacińskiego o 93 m długości i 60 m szerokości. W bocznych nawach znajduje się 12 kaplic z których na szczególną uwagę zasługuje pierwsza z lewej od wejścia do bazyliki. Znajduje się w niej przepiękna chrzcielnica z brązu, dzieło T. Vergellego (1607 r.)
OBUDOWA MARMUROWA ŚWIĘTEGO DOMKU została wykonana na rozkaz Juliusza II (1507 r.) według projektu Bramantego. Stanowi ona jedno z arcydzieł sztuki włoskiego Odrodzenia. Poczynając od strony północnej rzeźby przedstawiają: Narodzenie Maryi wykonane przez Bandinellego i Raffaelle da Montelupo, Zaślubiny Maryi z Józefem - dzieło Sansovina i Tribolo, Zwiastowanie - wykonane przez Sansovino. Dwie mniejsze płaskorzeźby po obu stronach okna przed-stawiają Nawiedzenie św. Elżbiety - wykonane przez Raffaello da Montelupo i Spis ludności - wykonany przez Francesco da Sangallo. Na stronie południowej Narodzenie Pana Jezusa i pokłon pasterzy Sansowina oraz Pokłon Trzech Króli Raffaella da Montelupo. Na stronie wschodniej Zaśnięcie Matki Bożej wykonane przez Domenico Aimo i poniżej, Przeniesienie Świętego Domku z Trsatu (dzisiejsza Chorwacja) do Loreto. Wykonane przez Tribolo i Francesco da Sangallo.
WNĘTRZE ŚWIETEGO DOMKU: Freski pochodzą z XIV-XV w. i przypisuje się je malarzom ze szkoły umbryjskiej. Malowany krzyż na ścianie zachodniej pochodzi z XIII w; Ikonostas jest dziełem G. Cirillego (1922 r.), natomiast figurę Matki Bożej z Dzieciątkien wykonał z drzewa cedru libańskiego rosnącego w ogrodach watykańskich L. Cellani w 1922 r. według modelu E. Quattriniego. Zastąpiła ona figurę zniszczoną przez pożar, który wybuchł w Domku w 1921 r.
KOPUŁA została ukończona przez Giuliano da Sangallo w 1500 roku a ozdobił ją C. Maccari (1907 r.) przedstawiając symbolicznie niektóre wezwania z litanii loretańskiej oraz historię dogmatu Niepokalanego Poczęcia Maryi.
KAPLICE ABSYDALNE. Zaczynając od prawej strony znajdują się tam: Zakrystia św. Marka z pięknymi freskami wykonanymi przez Melozzo da Forli, a przedstawiającymi aniołów z symbolami Męki Pańskiej, proroków ze swoimi pismami oraz wjazd Pana Jezusa do Jerozolimy (1478-79); Kaplica szwajcarska z malarstwem C. Donatiego przedstawiającym sceny z dzieciństwa Maryi (1938); Kaplica hiszpańska z freskami M. Faustiniego przedstawiającymi sceny z życia św. Rodziny (1890); Kaplica książąt Urbino z freskami maryjnymi E Zuccariego (1583); Zakrystia św. Jana z cennymi freskami L. Signorellego przedstawiającymi aniołów muzykantów, doktorów Kościoła i ewangelistów, figury proroków, niedowiarstwo św. Tomasza oraz nawrócenie św. Pawła (1482-84); Kaplica polska z freskami A. Gattiego przedstawiającymi religijno-patriotyczne epizody z historii Polski oraz w centrum ołtarz z Najświętszym Sercem Jezusowym (1939); Kaplica niemiecka, została wymalowana przez L. Seitza, który przedstawił tam sceny z życia Maryi i P Jezusa (1892-1908). Kaplica amerykańska z freskami B. Steffaniny przedstawiającymi Matkę Bożą Loretańską jako patronkę lotników oraz Wniebowzięcie Maryi (1970); Kaplica słowiańska z freskami B. Biagettiego przedstawiającymi epizody z życia świętych Cyryla i Metodego (1913); Kaplica francuska z malarstwem Ch. Lameire'a przedstawiającym św. Ludwi-ka IX pielgrzyma w Nazarecie w 1271 r. oraz innych świętych narodu francuskiego (1903); Kaplica Ukrzyżowanego z freskami B. Biagettiego przed-stawiającymi Mękę Pańską (1929), oraz łaskami słynąca figura Pana Jezusa Ukrzyżowanego, dzieło brata Innocentego z Petralia (1637). Po wyjściu, zaraz na prawo, można podziwiać atrium skarbca z obrazami znanych malarzy włoskich z wieków XVI-XVIII, sztukaterię E Selvy (1611) oraz bogate ramy z drewna G. Ciferriego (1697). Obok, na lewo, wchodzi się do przepięknej sali skarbca, w której znajdowały się nieocenionej wartości dary i wota z całej Europy, wywiezione przez Napoleona w 1797 roku, a drugi raz przez złodziei w 1974 roku. Freski są dziełem C. Roncallego zwanym Pomarancio i przestawiają sceny z życia Matku Bożej. Stanowią one arcydzieło sztuki późnego odrodzenia włoskiego (1610).
2. KORPUS POLSKI W WALKACH O WYZWOLENIE WŁOCH I MARCHE
POLSKI CMENTARZ WOJENNY W LORETO
2. Korpus Polski dowodzony przez gen. dyw. Władysława Andersa wsławił się podczas kampanii włoskiej 1944-1945 zdobywając Monte Cassino w maju 1944 r. i otwierając Aliantom drogę na Rzym. Odegrał również główną rolę w wyzwoleniu nadadriatyckiej części Włoch Marche i Emilia Romagna. Historia 2. Korpusu Polskiego rozpoczyna się w momencie powstania Armii Polskiej w ZSRR, utworzonej w sierpniu 1941 r. z polskich obywateli, którzy znaleźli się w więzieniach i łagrach sowieckich (Gułag) w wyniku internowania lub deportacji przeprowadzonych przez NKWD o niemiecko-sowieckim rozbiorze Polski we wrześniu 1939 r. Najbardziej tragiczny los spotkał większość polskich oficerów i policjantów, którzy we wrześniu 1939 r. dostali się do niewoli sowieckiej i zostali następnie zamordowani (ponad 22 tys. osób) przez wiosną 1940 r. (m.in. w Katyniu).
Po agresji Niemiec na ZSRR i podpisaniu w lipcu 1941 r. przez rząd RP w Londynie pod kierownictwem gen. broni Władysława Sikorskiego, polsko-sowieckiej umowy zaczęto Tworzyć Armię Polską w ZSRR pod dowództwem gen. dyw. Władysława Andersa. Wiosną-latem 1942 r. oddziały Armii z cywilami zostały ewakuowane na Bliski Wschód. Po połączeniu z Polską Samodzielną Brygadą Strzelców (walczącą od 1941 r. w Afryce Północnej pod dowództwem brytyjskim) doszło we wrześniu1942 r. do otworzenia Armii Polskiej na Wschodzie, z której w lipcu 1943 r. wyodrębniono 2. Korpus Polski z myślą o skierowaniu go do walk w Europie.
Po wylądowaniu w południowych Włoszech, oddziały 2. Korpusu Polskiego (liczącego ok. 53 tys. oficerów i żołnierzy) były stopniowo wprowadzane na front, znajdujący się wtedy nad rzeką Sangro. Główna linia obrony niemieckiej skoncentrowana była na „Linii Gustawa" i wstrzymywała marsz wojsk alianckich na Rzym. Jej kluczowym punktem był klasztor Monte Cassino i okoliczne wzgórza. W okresie od stycznia do końca marca 1944 r. wojska wielu narodowości usiłowały bez skutku zdobyć pozycje niemieckie. Pod koniec marca 1944 r. dowódca brytyjskiej 8. Armii zaproponował wykonanie tego trudnego zadania Polakom. Gen. dyw. Władysław Anders, pomimo że zdawał sobie sprawę z ciężkich strat, jakie 2. Korpus będzie musiał ponieść, postanowił przyjąć propozycję kierując się przeświadczeniem, że zwycięstwo Polaków mogłoby przyczynić się do zagwarantowania w przyszłości wolnej i niepodległej Polski.
Zdobycie Monte Cassino przez 2. Korpus Polski odbiło się wielkim echem na całym świecie, ale Polacy zapłacili za nie wysoką cenę. W bitwie poległo 923 oficerów i żołnierzy, 2931 zostało rannych, a 345 zaginęło. Po krótkim odpoczynku 2. Korpus Polski otrzymał od dowództwa alianckiego we Włoszech samodzielne i bardzo odpowiedzialne zadanie prowadzenia działań ofensywnych na odcinku adriatyckim. Jednym z głównych celów militarnych było zdobycie Ankony - największego portu nad Adriatykiem. W celu wyrównania poniesionych pod Monte Cassino strat, pod rozkazami gen. Andersa znalazły się jednostki Włoskiego Korpusu Wyzwolenia dowodzonego przez gen. Umberto Utili, oddział brytyjski oraz niewielka grupa partyzancka, zwana Brygadą Maiella, kierowana przez adwokata z Abruzji Ettore Troilo i dowodzona przez polskich oficerów.
Od połowy czerwca 1944 roku 2. Korpus rozpoczął działania znad rejonu Pescary i po kilku dniach szybkiej ofensywy, podczas której wyzwolono szereg włoskich miast, stoczył pierwsze ciężkie walki o sforsowanie rzeki Chienti. Wraz z przełamaniem obrony niemieckiej na rzece Chienti rozpoczął się dla 2. Korpusu pierwszy etap bitwy o Ankonę, tzw. bitwa loretańska (zdobycie Loreto, 1 lipca 1944). W wyzwolonym mieście polscy żołnierze z pełnym poświęceniem uratowali od pożaru (po niemieckim bombardowaniu) Bazylikę Loretańską ze Świętym Domkiem czym zyskali sobie szacunek i wdzięczność mieszkańców miasta oraz otrzymali specjalne podziękowanie od papieża.
Po ciężkich walkach w okolicach Osimo Pułk Ułanów Karpackich wkroczył 18 lipca do Ankony serdecznie witany przez nielicznych mieszkańców. Po zdobyciu Ankony 2. Korpus kontynuował natarcie wzdłuż Morza Adriatyckiego aż do niemieckiej „Linii Gotów". W pierwszych dniach września 1944 roku 2. Korpus zdobył Pesaro oraz zdołał zniszczyć i przełamać, jako pierwszy wśród wojsk sojuszniczych, sławną „Linię Gotów", która dla dowództwa niemieckiego posiadała ogromne znaczenie strategiczne.
Wiosną 1945 r. polskie jednostki wzięły udział w ostatniej ofensywie Aliantów, której celem było opanowanie Niziny Parlańskiej. 21 kwietnia oddziały polskie wkroczyły do Bolonii. Wyzwolenie tego miasta było ostatnią zwycięską operacją wojenną 2. Korpusu Polskiego we Włoszech. W trakcie całej kampanii 1944-1945 o wyzwolenie Włoch 2. Korpus Polski poniósł wysokie straty. Zginęło 2620 oficerów i żołnierzy, 8376 zostało rannych. Większość poległych i zmarłych po wojnie z różnych przyczyn spoczywa obecnie na czterech Polskich Cmentarzach Wojennych we Włoszech (Casamassima, Monte Cassino, Loreto, Bolonia). Zakończenie wojny nie oznaczało dla Polaków, zwłaszcza zaś oficerów i żołnierzy 2. Korpusu Polskiego, końca walk o niepodległą ojczyznę. Większość z nich pochodziła z ziem, które w wyniku konferencji Wielkich Mocarstw w Jałcie znalazły się poza granicami Polski.
Po ponad rocznym pobycie we Włoszech w drugiej połowie 1946 r. zapadła decyzja o demobilizacji i rozwiązaniu 2 Korpusu, który ewakuowano do Wielkiej Brytanii. Niektórzy żołnierze pozostali we Włoszech, wielu osiedliło się w Wielkiej Brytanii, a inni wyemigrowali do Stanów Zjednoczonych, Kanady, Ameryki Południowej i Australii. Gen. broni Władysław Anders zmarł w Londynie w 1970 roku i został pochowany wśród swoich żołnierzy na Polskim Cmentarzu Wojennym na Monte Cassino. Polski Cmentarz Wojenny w Loreto zbudowany .wstał w okresie od stycznia 1945 r. do maja 1946 r. według projektu mjr inż. Mariana Hernika. Rzeźby i płaskorzeźby na cmentarzu wykonał Sanzio Blasi. Na Polskim Cmentarzu Wojennym w Loreto spoczywa 1090 oficerów i żołnierzy 2. Korpusu Polskiego, poległych w walkach o wyzwolenie regionu Marche w okresie od czerwca do września 1944 r. W większości mogił spoczywają żołnierze wyznania katolickiego, lecz na cmentarzu znajduje się również 55 grobów żołnierzy wyznania prawosławnego, 10 - ewangelickiego, 11 - mojżeszowego i 1 - muzułmańskie o. W czterech grobach nieznanych żołnierzy pochowanych zostało ośmiu poległych.
Galeria zdjęć Sanktuarium Świętego Domku i Polskiego Cmentarza Wojennego w Loreto jest tutaj.