Święta Rodzina

Święta Rodzina, czasami nazywana też Najświętszą Rodziną – w teologii chrześcijańskiej rodzina, której członkami byli Jezus Chrystus, Najświętsza Maria Panna i święty Józef. Jak poświadcza Ewangelia Mateusza, genealogiczne pochodziła ona z rodu Dawida.

Już od czasów patrystycznych (m.in. w pismach Augustyna z Hippony, Piotra Chryzologa czy Hieronima ze Strydonu), chrześcijanie czcili Józefa jako Oblubieńca Maryi, a Maryję jako Oblubienicę Józefa. Chociaż oboje zachowywali dozgonną wstrzemięźliwość, tradycja katolicka uznała Świętą Rodzinę za wzór wszystkich chrześcijańskich rodzin, uosabiający „najdoskonalsze złączenie serc” w małżeństwie, komunię „pięknej miłości”, a zarazem proroczy znak wiecznego zjednoczenia osób w uwielbionym ciele, na wzór eschatologicznej relacji aniołów w niebie. Od wieków za teologicznie istotny uważano również fakt, iż Jezus Chrystus przyszedł na świat w rzeczywistości ludzkiej rodziny, jako dziecko poddane swoim ziemskim rodzicom. Nieco inny od katolickiego i prawosławnego punkt widzenia proponuje teologia protestancka, nie uznająca dogmatu o wieczystym dziewictwie Maryi. Na temat życia Świętej Rodziny mówi też część wczesnochrześcijańskich apokryfów, określanych często jako Ewangelia dzieciństwa.

W Kościele katolickim obchodzi się święto Świętej Rodziny w niedzielę w oktawie Bożego Narodzenia, a jeżeli w danym roku nie ma takiej niedzieli, dnia 30 grudnia.

W Piśmie Świętym

O Świętej Rodzinie wspominają następujące teksty biblijne: początek Ewangelii Mateusza (zob. Mt 1, 16-24), zawierający ponadto opis zawarcia małżeństwa i wspólnego zamieszkania przez Józefa i Maryję, a także drugi rozdział Ewangelii Łukasza (zob. Łk 2, 1-20 oraz 2, 41-50).

W teologii katolickiej

Kościół katolicki już od przełomu IV/V wieku czci Maryję i Józefa jako Oblubieńca i Oblubienicę, Jezusa natomiast jako syna Maryi Dziewicy w sensie duchowym i cielesnym oraz Józefa – w znaczeniu duchowym (tzw. „przybrane ojcostwo Józefa”). Małżeństwo Józefa i Maryi zachowało dozgonną wstrzemięźliwość, ponieważ „kryje w sobie równocześnie tajemnicę doskonałej komunii osób, mężczyzny i niewiasty, w przymierzu małżeńskim, a zarazem tajemnicę owej szczególnej bezżenności dla królestwa Bożego”. Realizowałoby się w nim zarówno powołanie do małżeństwa, jak i do dziewictwa konsekrowanego. Święci Rodzice stali się w ramach tradycji łacińskiej wzorem obu tych sposobów życia. Niektórzy teologowie, jak np. Hans Urs von Balthasar, zwracają uwagę, iż w historii małżeństwa Józefa z Maryją można odnaleźć także nową odsłonę tajemnicy Abrahama i Sary. Inni dostrzegali w obojgu nowych Adama i Ewę, zaś w początku Ewangelii Mateusza swoistą trawestację początku Księgi Rodzaju.

Znaczenie dziewictwa Świętych Rodziców

Michał Gołębiowski w książce o małżeństwie Józefa i Maryi w dawnej literaturze chrześcijańskiej zauważa, że dziewictwo Świętych Rodziców zachowywane nawet po narodzeniu Jezusa, wskazuje na przemianę (uduchowienie) relacji między mężczyzną i kobietą, jaka będzie miała miejsce w życiu wiecznym (zob. Mt 22, 30: „W powstaniu z martwych, ani się żenić nie będą, ani za mąż wychodzić, ale będą jak aniołowie w niebie”).

Jan Chryzostom nauczał, że zmartwychwstanie daje nadzieję na to, że i w przyszłym świecie żona będzie mogła „znaleźć się w tym samym (...) ustroniu”, co jej mąż, „i zamieszkać tam na nieskończone wieki, złączona z nim nie tym węzłem małżeńskim, ale innym, znacznie ten przewyższającym. Albowiem małżeństwo jest tylko związkiem ciał, a tam nastąpi złączenie duszy z duszą, o wiele ściślejsze, przewyższające to złączenie pod wszelkimi względami”. Tak też Józef, choć zamieszkał z Maryją jako jej oblubieniec, „nie uznał jej” (Mt 1, 25: żył z nią w panieństwie). On „nie złączył się z nią cieleśnie, lecz duchowo”, na kształt przyszłej więzi w Królestwie Bożym. W tej perspektywie dziewictwo Józefa i Maryi nie stanowi deprecjacji płciowości, ale nosi znamiona przyszłości eschatologicznej, w której ludzkie relacje wejdą w nowy, wyższy stan. Innymi słowy: tak literatura patrystyczna, jak i późniejsza myśli kościelna podkreślały, iż małżeństwo, choć samo w sobie czasowe i przemijające, przygotowuje oblubieńców do doskonalszego, dziewiczego zjednoczenia w «obcowaniu świętych. „Tać jest miłość, której żadne nie rozdwajają przypadku, której nie tylko odległość miejsca lub czasu rozłączyć i zniszczyć nie może, lecz nawet sama śmierć nie przecina”, pisał Jan Kasjan, jak gdyby parafrazując słowa 1 Listu do Koryntian: „miłość nigdy nie ginie”.

Zarazem w tradycji chrześcijańskiej Józef i Maryja, jako małżonkowie zachowujący doskonałą wstrzemięźliwość, wskazywali na ciągłość pomiędzy stworzeniem człowieka mężczyzną i niewiastą, a eschatologicznym upodobnieniem się człowieka do anioła; ich relacja miała obrazować rozwój ludzkiej miłości.

Koreluje to ze słowami homilii Szymona Starowolskiego, dla którego małżeństwo Józefa i Maryi było „niebieskie nie ziemskie”, a ich wspólna radość była „obrazem szczęśliwości nieodmiennej w krolestwie niebieskim” (...). Małżeństwo jest wedle tej koncepcji ziemskim sposobem realizacji powołania do budowania wspólnoty osób , otwartym jednak na rozwój, analogiczny do rozwoju objawienia w Piśmie. Toteż „trzeba rozwijać jego pełną dynamikę – pisze Tomáš Špidlík – która biegnie od materii do Ducha (...), od pierwszych jego przejawów u zakochanych, przez życie małżeńskie, aż po dziewictwo, które jest celem eschatologicznym tego dynamizmu”. Jak można było wywnioskować z homilii Szymona Starowolskiego, jedność Józefa i Maryi stanowi obraz tego finalnego etapu relacji pomiędzy kobietą i mężczyzną, poddanej już odtąd całkowicie „prawom aniołów”.

Święta Rodzina w parenetyce katolickiej

Świętą Rodzinę można poznawać i powinno się naśladować poprzez jej cnoty. Oto niektóre z nich: wiara, nadzieja, miłość, posłuszeństwo Bogu, wypełnianie przepisów prawa, posłuszeństwo, ubóstwo, pracowitość, gościnność i inne. Święta Rodzina prowadziła życie ukryte przed światem. Była prześladowana przez Heroda. Opis jej życia można znaleźć w Ewangelii według Świętego Mateusza i według Świętego Łukasza. Początkowe rozdziały tworzą tzw. „Ewangelie dzieciństwa”.